Bakı–Sumqayıt–Xırdalan marşrutunda və şəhərdaxili nəqliyyatın pulsuz edilməsi təklifi...
Vasif Əfəndi
Siyasi ekspert
İqtisadi, Ekoloji və Sosial Faydalar
Müasir dövrdə böyük şəhərlərin ən ciddi problemlərindən biri həm ekoloji, həm də iqtisadi yük yaradan nəqliyyat məsələsidir. Bakı, Sumqayıt və Xırdalan kimi sıx məskunlaşmış şəhərlərdə gündəlik hərəkətlilik ehtiyacının artması ictimai nəqliyyatın rolunu daha da mühüm edir. Bu baxımdan, sözügedən şəhərlər arasında və şəhər daxilində ictimai nəqliyyatın pulsuz olması sadəcə sosial siyasət deyil, həm də strateji inkişaf addımı kimi fayda verə bilər.
Avtomobil nəqliyyatının çoxluğu şəhərlərin havasını çirkləndirən əsas amillərdəndir. Xüsusən Bakı və onun ətraf ərazilərində havada olan zərərli qazlar — azot oksidləri və toz hissəcikləri insan sağlamlığı üçün ciddi təhlükə yaradır. Pulsuz ictimai nəqliyyat insanların şəxsi avtomobildən kütləvi nəqliyyata keçidini sürətləndirərək bu yükü azalda bilər. Havada zərərli maddələrin miqdarının azalması xroniki tənəffüs və ürək-damar xəstəliklərinin qarşısını alacaq, nəticədə isə insan ömrü uzanacaq. Yəni, belə bir təşəbbüs birbaşa insanların daha sağlam və uzun ömür sürməsinə şərait yarada bilər.
İqtisadi baxımdan bu təşəbbüs həm ailələr, həm də dövlət üçün qənaət deməkdir. Vətəndaşlar yanacaq, park və avtomobilin saxlanması xərclərinə pul xərcləmək əvəzinə bu vəsaiti ailə büdcəsinə yönəldə bilərlər. Aşağı və orta gəlirli ailələr üçün bu, xüsusilə mühüm əhəmiyyət daşıyır. Dövlət üçün isə pulsuz nəqliyyat səhiyyə xərclərinin azalmasına, tıxac səbəbindən itirilən vaxtın və istehsal itkisinə görə yaranan zərərlərin aradan qalxmasına gətirib çıxarır. Yol infrastrukturu da bundan faydalanır: şəxsi avtomobillərin sayının azalması yolların aşınmasını azaldır, təmir xərcləri aşağı düşür.
Pulsuz ictimai nəqliyyat təkcə ekoloji və iqtisadi fayda vermir, həm də insanların sağlamlığına və psixoloji durumuna müsbət təsir göstərir. Dayanacağa qədər piyada hərəkət etmə zərurəti fiziki aktivliyi artırır, bu isə diabet və ürək-damar xəstəliklərinin qarşısının alınmasında mühüm amildir. Havanın təmizlənməsi insanların həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır, stress və narahatlıq azalır. Bundan başqa, nəqliyyat xərclərinin olmaması ailələrdə maddi gərginliyi azaldaraq psixoloji rifahı gücləndirir.
Şəhərlərarası və şəhərdaxili pulsuz nəqliyyat sosial bərabərliyi dəstəkləyir. İctimai xidmətlərə, təhsilə və səhiyyəyə çıxış daha əlçatan olur. Tıxacların azalması ilə küçələrdə hərəkət rahatlaşır, şəhər məkanlarında yeni imkanlar açılır. Daha az avtomobil parkı ehtiyacı şəhər mərkəzlərində piyada zonalarının, velosiped yollarının və yaşıl ərazilərin genişlənməsinə imkan yaradır.
Bu təşəbbüs artıq dünyada uğurla sınaqdan keçirilib. Estoniyanın paytaxtı Tallində 2013-cü ildən bəri sakinlər üçün ictimai nəqliyyat pulsuzdur. 2020-ci ildə isə Lüksemburq bütün ölkə üzrə ictimai nəqliyyatı ödənişsiz elan etdi. Fransanın Dunkirk şəhərində 2018-ci ildən bəri tam pulsuz avtobus sistemi fəaliyyət göstərir. Bu təcrübələr göstərir ki, belə bir siyasət həm ekoloji, həm də sosial baxımdan ciddi nəticələr doğurur.
Bakı, Sumqayıt və Xırdalan arasında və şəhər daxilində ictimai nəqliyyatın pulsuz olması ekoloji təmizliyin artırılması, insanların sağlamlığının qorunması, yol infrastrukturu yükünün azalması, sosial rifahın yüksəlməsi və iqtisadi qənaət baxımından mühüm töhfə verə bilər. Bu siyasət həm də insanların həyat keyfiyyətini artıraraq onların daha uzun və sağlam ömür sürməsinə şərait yaradar. Dünyada uğurlu nümunələr göstərir ki, düzgün planlama və mərhələli tətbiq ilə bu təşəbbüs reallığa çevrilə bilər və ölkəmiz üçün də strateji inkişaf modeli ola bilər.
