"Respublika Qan Bankı"- səhiyyə sahəsindəki islahatların uğurlu nümunəsi

2022-ci ilin fevral ayında Azərbaycan səhiyyə sistemində yeni bir institut formalaşdı: “Respublika Qan Bankı” publik hüquqi şəxs. Görünüşdə adi bir struktur dəyişikliyi kimi görünsə də, əslində bu qərarın arxasında uzun illər boyu toplanmış sistemli problemlərin həllinə yönəlmiş ciddi bir idarəetmə fəlsəfəsi dayanır. Qan xidmətləri sahəsində vahid koordinasiya, təhlükəsizlik, şəffaflıq və əlçatanlıq hədəfləri bu institutun əsas funksional dayaqlarını təşkil edir.

Hüquqi və Təşkilati Çərçivə

“Respublika Qan Bankı” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 5 fevral 2022-ci il tarixli Fərmanı ilə yaradılıb və Səhiyyə Nazirliyi yanında publik hüquqi şəxs statusunu alıb. Onun əsas məqsədi — ölkə üzrə qan və qan komponentlərinin mərkəzləşdirilmiş şəkildə toplanması, yoxlanılması, emalı, saxlanması və tibb müəssisələrinə çatdırılması proseslərini sistemli formada təşkil etməkdir.

Qurumun hüquqi bazası “Publik hüquqi şəxslər haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu və Səhiyyə qanunvericiliyi ilə tənzimlənir. Bu status “Respublika Qan Bankı”na həm dövlət sifarişi əsasında fəaliyyət göstərmək, həm də maliyyə və idarəetmədə muxtariyyət imkanları verir.

Fəaliyyətin Strateji İstiqamətləri

Yeni strukturun əsas fərqi fəaliyyətin mərkəzləşdirilmiş və texnologiya əsaslı idarəetmə modelinə keçməsidir. Qurumun funksional sahələri aşağıdakı istiqamətləri əhatə edir:

• Donorların qeydiyyatı və tibbi müayinəsi (ilk müayinə, sağlamlıq tarixi və uyğunluq analizləri)
• Qan və qan komponentlərinin emalı (plazma, eritrosit, trombosit ayrılması və xüsusi sterilizasiyalar)
• Biotəhlükəsizlik üzrə laborator nəzarət (virusoloji analizlər: HİV, Hepatit B, Hepatit C, sifilis və s.)
• Elektron nəzarət və idarəetmə sistemləri (RFID izləmə, inteqrasiya olunmuş elektron baza)
• Regionlar üzrə qan ehtiyatlarının koordinasiyası (mərkəzi Bakı bazası və 6 regional filial əsasında)

Texniki və İnfrastruktur Potensialı

“Respublika Qan Bankı”nın ən mühüm nailiyyətlərindən biri texnoloji və laborator baza baxımından müasir beynəlxalq standartlara cavab verməsidir. Laboratoriyalar NAT (Nucleic Acid Testing) üsulu ilə virusların genetik yoxlanışını aparır. Bu, qan təhlükəsizliyi baxımından əvvəlki üsullarla müqayisədə daha yüksək dəqiqlik təmin edir.

Bundan əlavə, donor və nümunə izləmə sistemi RFID (Radio-Frequency Identification) texnologiyası ilə təmin olunur. Bu sistem donorun qeydiyyatından tutmuş, qan komponentlərinin son istifadə yerinə qədər hərəkət trayektoriyasını izləməyə imkan yaradır.

Görülən İcra İşləri və İctimai Təmas

2023-cü ilin nəticələrinə əsasən, “Qan Bankı” tərəfindən təşkil edilən 212 qanvermə aksiyası nəticəsində 27 minə yaxın donor qeydiyyatdan keçib. Aksiyalar təkcə Bakı şəhərində deyil, Gəncə, Şəki, Lənkəran, Sumqayıt, Mingəçevir və Naxçıvanı da əhatə edib.

Xüsusi əhəmiyyət daşıyan kateqoriyalar üzrə ehtiyat fondları da yaradılıb. Hemofiliya və talassemiya xəstələri, xroniki onkoloji pasiyentlər üçün ayda orta hesabla 1,500-dən artıq qan komponenti ayrılır. Bu göstərici əvvəllər ayrı-ayrı tibb müəssisələrinin gücündən kənarda idi.

2024-cü ilin əvvəlindən fəaliyyətə başlamış “e-Donor.az” platforması isə sistemə rəqəmsal çeviklik gətirib. Donorlar artıq elektron şəkildə qeydiyyatdan keçə, yaxınlıqdakı kampaniyalar barədə məlumat ala və tibbi göstəricilərini izləyə bilirlər. Eyni zamanda, qan ehtiyacı yaranan hallarda donorlar sistem tərəfindən avtomatik bildiriş alır və yönləndirilirlər.

Beynəlxalq Əlaqələr və Etibarlılıq Sertifikatları

Qurum hazırda Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST), EDQM (Avropa Dərman Keyfiyyəti Direktoratı) və Türkiyə Qızıl Aypara Cəmiyyəti ilə əməkdaşlıq edir. Qan Bankı 2025-ci ilin ikinci rübündə ISO 15189:2022 laborator akkreditasiya standartını almaq üçün auditi tamamlamış və ilkin qiymətləndirmədən keçmişdir.
Nəticə: Sistem Dəyişirsə, Mədəniyyət Dəyişir
Qan xidmətinin mərkəzləşdirilməsi təkcə texniki və təşkilati məsələ deyil, eyni zamanda ictimai və mədəni bir transformasiyadır. Donorluq mədəniyyəti – yəni sağlam şəxsin başqa bir insanın həyatını düşünərək addım atması – yalnız çağırışla deyil, sistemin əlçatan və şəffaf olması ilə inkişaf edir.

“Respublika Qan Bankı”nın fəaliyyəti həm texniki modernləşməni, həm də vətəndaş cəmiyyətində tibbi ehtiyaclara cavab verən davranış modelini təşviq edir. Yaxın illərdə donor sayının 2 qat artırılması, regional laboratoriyaların gücləndirilməsi və qan komponentlərinin ixrac səviyyəsində emalına başlanması planlaşdırılır.

Bu institut artıq təkcə səhiyyənin bir parçası deyil – o, həyatı təmin edən bir sistemə çevrilib.

Müşfiq Məmmədli
Milli Məclisin deputatı