Ədəbi dilin düzgün istifadəsinə yönələn təşəbbüslər
Azərbaycan ədəbi dilinin müasir dövrümüzdə tətbiqi zamanı yol verilən qusurları cəmiyyətin diqqətinə çatdırmaq və ictimai müzakirələrin aparılması önəmlidir
Bildiyimiz kimi, Azərbaycan dövləti tərəfindən dilimizin saflığının qorunması, eləcə də dilimizə yad təsirlərin olmaması istiqamətində əhəmiyyətli işlər görülüb. Sevindirici haldır ki, Azərbaycan dili günü təsis edilib. Belə ki, 2001-ci ildə Ulu Öndər Heydər Əliyevin “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında” 2001-ci il 9 avqust tarixli Fərmanına əsasən hər il avqustun 1-i ölkəmizdə Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü kimi qeyd edilir. Bu mənada Azərbaycan dilinin qloballaşma dövrünün mənfi təsirlərindən qorunması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində Ulu Öndərin səyləri xalqımız üçün əvəzedilməz töhfələrdir. Dilimiz haqqında Ulu Öndər Heydər Əliyev demişdir: “Müxtəlif dillərə mənsub olan insanlar Azərbaycan dilini sadəcə eşidərək, onun mənasını o qədər bilməyərək, Azərbaycan dilinin nə qədər şeirə bənzədiyini, xoş ahəngli olduğunu dəfələrlə qeyd ediblər. Biz dilimizlə fəxr etməliyik. Dil hər bir millətin milliliyinin əsasıdır. Ona görə də hər bir gənc öz ana dilini, Azərbaycan dilini, müasir Azərbaycan dilini gərək ən incəliklərinə qədər bilsin və bu dildən istifadə etsin. Biz müstəqil Azərbaycanda Azərbaycan dilini dövlət dili etdiyimiz kimi, cəmiyyətimizdə də, xalqımızın içində də Azərbaycan dilini mütləq hakim dil etməliyik”.
Azərbaycan dilinin qorunması və təbliği ilə bağlı Prezident İlham Əliyev tərəfindən saysız sərəcamlar verilib, bir sıra dövlət proqramları qəbul edilib. Bütün bunlarda məqsəd Azərbaycan ədəbi dilinin normalarının qorunması ilə bağlı meylləri artırmaq və mediada ədəbi dilin qorunmasına yönələn təşəbbüsləri çoxaltmaqdır. Bu baxımdan Azərbaycan ədəbi dilinin davamlı olaraq monitorinqinin aparılması önəmlidir. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzi media məhsullarında, internet resurslarında, reklam daşıyıcılarında dövlət dininin tədbiqinə nəzarəti həyata keçirir. Mərkəz aşkar edilən problemləri sistemli şəkildə həll etmək məqsədinə xidmət edir. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzinin aparıcı mütəxəssisi Günel Hacıyeva deyib ki, Monitorinq Mərkəzi yarandığı ilk gündən televiziya kanallarında, radiolarda yayımlanan proqramlarda, çap və onlayn media məmullatlarında reklam, elan və afişalarda ədəbi dilin normalarının qorunmasına nəzarəti həyata keçirir və bununla bağlı silsilə tədbirlər təşkil edilir: “Belə ki, əsas məqsədimiz ədəbi dil normaları ilə bağlı materialların toplanılması, onların elmi dəqiqliyinin yoxlanılması, araşdırılması, təhllilərin aparılmasıdır.
Müasir Azərbaycan dili mükəmməl qrammatik quruluşa malikdir. Lakin monitorinq nəticələri göstərir ki, bəzi hallarda qrammatik normanın tələbləri kobudcasına pozulur. Cümlə üzvlərinin yerinin düzgün seçilməməsi, morfoloji aspektdə ismin hal şəkilçilərinin qarışdırılması, idarə əlaqəsinin pozulması, mübtəda və xəbərin kəmiyyətə görə uzalaşmamsı cümlənin anlaşılmaz hala gəlməsinə səbəb olur”.
Günel Hacıyeva bildirib ki, dilimizin hüdudsuz imkanlarından yetərincə və düzgün istifadə olunmaması, fikrin aydın ifadə edilməməsi, söz və ifadələrin düzgün seçilməməsi üslubi yanlışlıqların sadəcə bir qismidir. “Yüksək səviyyədə yerinə yetirilməyən tərcümə, mütərcimlərin yol verdikləri üslubi xətalar fikir yanlışlıqlarına səbəb olur”, - deyə o əlavə edib.
Onun fikrincə, mətndə söz və ifadələrin yerində və kontekstə uyğun işlədilməməsi, sözlərin lüğəvi mənalarına uyğun olmadan istifadəsi, ümumişlək leksikamız¬da qarşılığı olduğu halda əcnəbi söz və ifadələrdən yersiz istifadə leksik normanın tələblərini pozan faktorlardır.
Baxmayaraq ki, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı ilə bağlı dilə yeni sözlər gəlir. Lakin bəzən öz dilimizdə qarşılığı olan sözlərin də dilə gəlməsi qəbul olunan deyil. Bəzən ədəbi dilə yeni sözlər elə sosial media üzərindən keçir. Bu, ondan irəli gəlir ki, sadə əhali gündəlik işlətdiyi sözləri sosial mediaya köçürürlər. Artıq sosial mediada dəfələrlə işlədilən yeni sözlər və ya ifadələr jurnalistlər, yazarlar, qələm əhli tərəfindən mənimsənilir, onlar öz yazılarında, məqalələrində istifadə edirlər. Bununla ədəbi dilin süzgəcindən keçməyən sözlər “məşhurlaşır”. Beləcə, yad sözlər dilimizə daxil olur. Bu sözlər dilimizin bədii xüsusiyyətlərini korlayır.
Dövlət dilinin düzgün tətbiqi və ədəbi dil normalarının qorunması mühüm əhəmiyyətə malikdir. Ədəbi dil normalarına bütün sahələrdə riayət olunmalıdır. Bu baxımdan problemlərin marifləndirimə yolu ilə də həlli mümkündür. Azərbaycan ədəbi dilinin müasir dövrümüzdə tətbiqi zamanı yol verilən qüsurları cəmiyyətin diqqətinə çatdırmaq və ictimai müzakirələrin aparılması önəmlidir. Cəmiyyətin diqqətini daima bu məsələlərə çəkmək vacibdir. Çünki dilin düzgün istifadəsi cəmiyyətin və eləcə də mədəniyyətin qorunması deməkdir. Dilin qorunması üçün aktiv yanaşma tələb olunur. Dilimizin qorunması və düzgün istifadəsi gənclərin mədəniyyət anlayışını formalaşdırır. Gənclərin dilə olan yanaşmasını dəyişmək və dil biliklərini artırmaq məqsədilə aktiv iştirak tələb olunur. Ümumiyyətlə, dilimizin zənginliyini qorumaq üçün kollektiv bir yanaşma vacibdir.
Cavid Şahverdiyev
Yazı Mirzə Ələkbər Sabir Fondunun Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirdiyi “Sabir irsi və Azərbaycan ədəbi dilinin təbliği” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
