Pakistan İranın məğlubedilməzlik təbliğatını darmadağın etdi
16 yanvar 2024-cü ildə İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (SEPAH) Pakistanın Bəlucistan əyalətinin dərinliklərində terrorçuların sığınacağı olduğunu iddia etdiyi pilotsuz təyyarələr və raketlərlə hücum etdi. Pakistan iki gün sonra İranın dərinliklərində öz hava hücumları ilə cavab verdi. Sual yarandı ki, İran nüvə silahı olan Pakistana hücum etməklə və cavab zərbəsi riskinə məruz qalmaqla hansı mesajı vermək istəyirdi.
"Xalq Cəbhəsi" yazır ki, Hindistanın ictimai-siyasi xadimi Məhəmməd Pərviz Bilgrami İran-Pakistan münasibətilərini şərh edib.
O, qeyd edib ki, yanvarın 29-da İranın xarici işlər naziri Hüseyn Amir Abdullahiyan iki qonşunun hər iki ölkədəki terrorçuların iddia edilən bazalarına qarşı-qarşıya hava zərbələri endirdikdən sonra Pakistanla zədələnmiş əlaqələri bərpa etmək üçün İslamabada səfər edib. Baxmayaraq ki, həm Tehran, həm də İslamabad artıq gərginliyi azaltmağa razılaşıblar və yanvarın 22-də başqa paytaxtlara səfirlər təyin ediblər.
Maraqlıdır ki, İran 1947-ci il avqustun 14-də Britaniya Hindistanından müstəqillik qazandığı gün Pakistanı tanıyan ilk ölkə olub və iki ölkə arasında münasibətlər 1979-cu ildə şahın süqutuna qədər strateji xarakter daşıyıb. İran Pakistanın ən yaxın müttəfiqlərindən biri olub. Pakistan İran İslam Respublikasında ruhani rejimin yaranmasından bəri mürəkkəb yaxın münasibətlər tarixinə malikdir: "Qonşu olan iki ölkə uzun sərhədləri bölüşür və bir çox mədəni, dil və dini oxşarlıqlara malikdir. Lakin bu oxşarlıqlara baxmayaraq, onların münasibətləri illər ərzində bir neçə enişlə yadda qalıb. Pakistan hökumətləri əvvəllər İranla ikitərəfli münasibətlərdə gərginliyi artırmamaq üçün İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun hücumlarından qaçırdılar, lakin bu dəfə Pakistan hakimiyyəti oxşar hücumla cavab vermək qərarına gəlib. İran siyasətçiləri bilirdilər ki, hərbi cəhətdən güclü, lakin strateji cəhətdən zəif Pakistan ölçülüb-biçilmiş qisasdan kənar reaksiya verə biləcək vəziyyətdə deyil.
Əhməd Zolanvar Sistan və Bəlucistan əyalətində keçmiş siyasi lider olub, lakin siyasi vəziyyətə görə İrandan Pakistana qaçıb. O, 1982-ci il sentyabrın 5-də Kəraçidə döyülərək öldürülüb. Fəramərz Ağai və Əlirza Purşafizadə Pakistanda siyasi mühacir kimi yaşayan Mücahidin-e Xalq Təşkilatının (MEK) üzvü olublar. Onlar eyni gündə Kvetta və Kəraçi şəhərlərində eyni vaxtda iki hücumda həlak olublar. Hücumdan sonra doqquz nəfər həbs olundu və Pakistan rəsmiləri onların İİKK üzvləri olduqlarının müəyyən edildiyini, lakin onların kimliklərinin heç vaxt açıqlanmadığını və daha sonra hamısı sərbəst buraxıldığını söylədilər".
M.P.Bilgami yazır ki, 22 iyun 2017-ci ildə Pakistanın Xarici İşlər Nazirliyi ölkənin Hərbi Hava Qüvvələrinin Bəlucistan əyalətinin Pəncqur bölgəsində uçan İran pilotsuz təyyarəsini vurduğunu iddia edib. İlk dəfə İran pilotsuz təyyarəsi Pakistan tərəfindən vuruldu. 2021-ci ilin fevralında İran təhlükəsizlik qüvvələri Tehranın terrorçular tərəfindən əsir götürüldüyünü bildirən iki kəşfiyyat agentini xilas etmək üçün Pakistan ərazisinə daxil olub.
SEPAH İranın elit silahlı qüvvələridir, birbaşa Ali Rəhbər Ayətullah Xameneiyə tabedir və İranın inqilabi rejimini qorumaq vəzifəsi daşıyır. O, İranın Müdafiə Nazirliyi tərəfindən idarə olunan adi hərbi qüvvəsindən ayrıdır. Quru, dəniz və aviasiya qollarına əlavə olaraq, SEPAH həm də daxili təhlükəsizlik milisi olan Bəsic və xarici əməliyyat qüvvəsi olan SEPAH-Qüds Qüvvələri (SEPAH-QF) daxil olmaqla digər elementlərdən ibarətdir:
"Pakistan ordusunun ən populyar siyasi partiya olan Pakistan Tehreek-e-Insaf və onun qurucusu və keçmiş baş nazir İmran Xanın sıradan çıxarılması ilə məşğul olduğu bir vaxtda, hərbçilər vəkillər vasitəsilə ölkənin hakimiyyətini uzatmaq üçün siyasi manevrlərlə məşğuldur. İran Pakistandakı daxili vəziyyətdən istifadə etmək üçün avantürası üçün əlverişli zaman tapdı:
"Pakistanın İran ərazisinə cavab zərbələri endirdikdən sonra İranla diplomatik əlaqələri tez bir zamanda bərpa etmək yanaşması İranla müqayisədə əla hərbi qüdrətə malik olmasına baxmayaraq, onun strateji zəifliyindən irəli gəlir. Hətta adi hərbi gücünə baxmayaraq, sanksiyaya məruz qalan İran hərbi gücə uyğun gəlmir.
Dünyanın dördüncü ən böyük hərbi gücü olan Hindistanla genişmiqyaslı müharibələr, hava, dəniz və quru döyüşləri aparan Pakistanın zəifliyi təkcə İranla adi müharibədə mübarizə aparmır, həm də İranın Pakistanın azlıqda olan şiə əhalisinə böyük təsir göstərdiyi daxili sosial quruluşunu idarə edir".
Pakistanın şiə əhalisi istər ordu, istər siyasət, istər məhkəmə, istərsə də digər dövlət qurumlarında idarə olunmasında həmişə əsas maraqlı tərəf olub.
İran cəmiyyətinin hər hansı bir hissəsinə cüzi təsiri olan Pakistandan fərqli olaraq, İranın sünni əhalisi marginaldır və İranın dövlət qurumlarında heç bir rolu yoxdur. Bu, Pakistanın İranla gərginliyi davam etdirməsini çətinləşdirir. Pakistanın dövlət dini İslamın öz versiyası olan İrandan fərqli olaraq İslamdır, yəni on iki şiəlik dövlət dinidir. Pakistan xüsusilə müsəlmanlar, əsasən sünnilər və bərabər iştirakdan istifadə edən azlıq şiələr arasında müxtəlifliyi bölüşür: "Maraqlıdır ki, Pakistan təhlükəsizlik aparatı bu yaxınlarda İranın dəstəklədiyi Zeynəbiyun Briqadası ilə əlaqəsi olan bir yaraqlını ötən həftə İrana casusluqda ittiham edərək həbs edib.
Zəif və mərkəzi hökumətləri İranın müvəkkilləri sayılan Suriya və İraqdan fərqli olaraq, Bağdad və Dəməşqdən cavab hücumları gözlənilmirdi. Lakin nüvə silahına malik Pakistanın İranın hava məkanını pozmasına görə qisas almaqdan başqa çarəsi yox idi. Əslində, İranın adi müharibədə Pakistanla heç bir rəqibi yoxdur, o, çoxlu hava, dəniz və quru müharibələri aparmış, daha böyük və güclü qonşusu Hindistanla atışmalara məruz qalmışdır.
Pakistan-İran münasibətlərindəki gərginliyin bir neçə səbəbi var. Bu gərginliklərin kökündə müxtəlif amillər, o cümlədən ideoloji fərqliliklər, regional rəqabətlər, rəqabətli maraqlar və təhlükəsizlik problemləri, xüsusilə də hər iki ölkə arasında mübahisə mənbəyi olan ikiyə bölünmüş Bəlucistan bölgəsi dayanıb. İran Pakistanı İranın Sistan-Bəlucistan əyalətində fəaliyyət göstərən bəluc separatçılarına dəstək verməkdə, Pakistan isə İranı İran daxilində bəluc separatçılarının silahlı fəaliyyətlərinə göz yummaqda ittiham edib. Bu ittihamlar ikitərəfli münasibətləri gərginləşdirib və sərhəddə gərginliyə səbəb olub. Maraqlıdır ki, Pakistanın Bəluc separatçı qrupları dünyəvi və qəbiləçidir; digər tərəfdən, iranlı bəluc separatçıları dini motivli sünni müsəlman qruplardır".
Onun fikrincə, amma burada milyon dollarlıq sual yaranır ki, İran niyə Pakistana hücum edib və Pakistanın cavabından sonra nəyə nail olub. Hətta ABŞ-ın ərəb müttəfiqləri üçün mesaj olsa belə, əgər Pakistana hücum edilə bilərsə, onlar İran raketləri üçün əsas hədəflərdir və ABŞ ilə İran arasında gərginlik baş verərsə, Pakistan neytral qalmalıdır. Lakin Pakistanın cavab zərbələri İranın öz gücünün təbliğatını puç etdi.
İranın ruhani rejimi paradoksal vəziyyətdədir: rejim ölkə daxilində populyar deyil, lakin İrandan kənarda öz tərəfdarları arasında çox populyardır. Deməli, Pakistana edilən bu hücum regional rəqiblərinə verdiyi mesajdan daha çox yerli auditoriya ilə bağlıdır. Suriya və İraqdakı İran hədəflərinə demək olar ki, hər gün hücumlar və hücumlar qüdrətli bir xalqın rejimin təbliğatını zəiflədib. Son bir neçə ildə İran və onun qonşuları daxilində bir çox iranlı rəsmilər, o cümlədən İraqda Qüds Qüvvələrinin komandanı Qasim Süleymani, Suriyada Seyid Razi Musəvi və İran daxilində İranın nüvə proqramının rəhbəri Möhsün Fəkirzadə öldürülüb:
"Pakistanın cavab hücumu ilə İranın məğlubedilməzlik təbliğatı da darmadağın oldu, çünki 1988-ci ildə İran-İraq müharibəsi başa çatdıqdan sonra hər hansı bir ölkə ilk dəfə İran torpaqlarına açıq hücum etdi. Baxmayaraq ki, İsrail İran daxilində çoxsaylı gizli əməliyyatlar keçirdi. İranın bu hücumdan fayda görəcəkmi, yoxsa digər regional oyunçuları İrana qarşı gözlənilməz və etibarsız regional güc kimi birləşdirəcəkmi, bunu görmək qalır".
